Toàn khu rộng hơn 1.5 ha, cung cấp nhiều các loại cây giống trồng phục vụ sản xuất. Ảnh: Đức Bình.
Cách Hạt Kiểm lâm huyện Sốp Cộp chừng 5 cây số, men theo con đường nhỏ dẫn vào xã Dồm Cang đưa cả đoàn tới một khu vườn rộng, nép mình giữa rừng núi bạt ngàn. Nơi đây được ví như "khu vườn trên mây", gieo trồng những loại cây giống quý, chất chứa cả tâm huyết và tình yêu với các loài thực vật của những cán bộ quản lý bảo vệ rừng Sốp Cộp.
Tấm biển tên đã sờn, vài con chữ bong tróc theo thời gian, nhưng nơi này chưa từng vắng bóng người. Các cán bộ bảo vệ rừng cùng lực lượng kiểm lâm vẫn ngày ngày lui tới, tỉ mỉ chăm sóc từng mầm giống, từng cây con, như nâng niu những tia hy vọng gìn giữ những giá trị thiên nhiên.
Dưới cái nắng như đổ lửa nơi vùng biên viễn, anh Nguyễn Văn Sơn, cán bộ quản lý bảo vệ rừng trong màu áo kiểm lâm ra tận nơi đón và mời đoàn vào thăm khu vườn. Từng khoảnh đất trong vườn đã được xới sẵn, sẵn sàng tiếp nhận lứa cây giống mới. Khu vườn rộng hơn 1,5 ha, thường xuyên có khoảng 3 đến 4 cán bộ thay phiên túc trực.
Anh Sơn vừa đi tuần, kiêm nhiệm thêm cả quản lý khu vườn ươm. Ảnh: Đức Bình.
Gắn bó với nơi này đã hơn 13 năm, anh Sơn chia sẻ: vườn ươm được thành lập từ năm 2007, với mục đích chính là phục vụ các dự án trồng rừng của huyện. Đây là nơi quen thuộc của nhiều dòng cây chủ lực như thông, keo, bạch đàn.
Không chỉ đơn thuần là nguồn cây giống, khu vườn còn là mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái rừng. Những loài cây nơi đây tạo ra sinh cảnh, nơi cư trú và nguồn thức ăn cho nhiều loài động vật như côn trùng, bò sát hay các loài thú, góp phần cân bằng hệ sinh thái. Các loài thực vật dưới tán còn giúp điều hòa nhiệt độ, giữ ẩm đất và hạn chế sự phát triển của cỏ dại, từ đó duy trì khí hậu ổn định cho rừng.
Trong giai đoạn từ năm 2022 đến 2024, vườn ươm Sốp Cộp đã đóng vai trò quan trọng trong công tác phát triển rừng tại địa phương. Tổng cộng, vườn đã sản xuất và cung cấp 2,6 triệu cây giống lâm nghiệp các loại, góp phần phục vụ hiệu quả cho các dự án trồng rừng, phục hồi và bảo vệ rừng của huyện và tỉnh.
Theo báo cáo của hạt kiểm lâm Sốp Cộp, các năm 2022, 2023 và 2024 lần lượt sản xuất 1 triệu, và 2 năm 800 nghìn cây giống. Nhiều diện tích rừng đặc dụng, phòng hộ và rừng sản xuất trên địa bàn các huyện Sốp Cộp và Sông Mã đã được trồng mới, tổng diện tích khoảng 900ha. Chủ yếu là các loài cây thông và sơn tra.
Không phải cứ gieo là mọc
Sốp Cộp nằm ở độ cao trung bình trên 600 mét, có nơi lên đến 1.500 mét, địa hình bị chia cắt mạnh, khí hậu phân chia rõ rệt thành hai mùa. Khó khăn nhất là vào mùa khô, khi lượng nước khan hiếm, ảnh hưởng lớn đến công tác ươm cây giống.
Góc vườn tại hạt kiểm lâm Sốp Cộp. Ảnh: Đức Bình.
“Cây non sau khi ươm phải mất ít nhất 6 tháng, có khi tới 2 năm mới đủ rễ, đủ lá, đủ sức đem trồng ngoài tự nhiên. Nhưng không phải loại cây nào đưa từ rừng về cũng có thể sống được”, anh Nguyễn Văn Sơn chia sẻ.
Điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng giữa rừng và khu vườn ươm có sự khác biệt lớn. Việc đưa cây từ rừng xuống vườn là cả một bài toán nan giải. Nhiều loài thực vật quý hiếm thường ưa đất mùn, độ ẩm cao, trong khi đất trồng ở vườn chưa đạt điều kiện tối ưu, lại không có nhà màng che chắn, khiến việc chăm sóc cây giống quý càng thêm vất vả.
Từ năm 2020, ngoài các loại cây gỗ truyền thống, vườn ươm bắt đầu thử nghiệm với một số loài dược liệu như ba kích, hà thủ ô, sâm Lai Châu, lan kim tuyến… Các thành viên Ban Quản lý rừng đích thân đi khắp nơi để sưu tầm giống, người mang thân, người mang cành về giâm và theo dõi.
Ông Đào Văn Tưởng, Giám đốc Ban Quản lý rừng đặc dụng Sốp Cộp cho biết: “Ngay từ khi nhận nhiệm vụ, tôi đã đôn đốc anh em duy trì hoạt động vườn ươm, trước tiên với những giống cây quen thuộc, dễ trồng như thông, bạch đàn. Sau đó, hướng tới các loài cây dược liệu có khả năng sinh trưởng dưới tán rừng”.
Trước đây, bà con chưa nắm rõ giá trị của các loài thực vật trong rừng, nhiều người chặt bán với giá chỉ 5.000–6.000 đồng theo lời mời của thương lái. Việc khai thác thiếu kiểm soát đã khiến nhiều loài thực vật quý bị đe dọa. Vì vậy, vườn ươm mà Ban đang xây dựng không chỉ là nơi cung cấp cây giống, mà còn là cơ sở gìn giữ những giá trị quý hiếm từ rừng.
Lòng nhiệt huyết bị thử thách
Là một huyện vùng biên với dân cư thưa thớt, Sốp Cộp gặp không ít trở ngại trong việc tiếp cận các chương trình hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế. Phần lớn các hoạt động bảo tồn và phát triển vẫn chủ yếu dựa vào các dự án từ tỉnh.
Để đầu tư một vườn ươm bài bản, có hệ thống nhà màng bảo vệ, cần tới hàng trăm triệu đồng. Nếu không có sự tham gia của các tổ chức nước ngoài, những cây giống ở đây có lẽ vẫn phải tiếp tục sinh tồn một cách tự nhiên, thiếu sự can thiệp của kỹ thuật.
Nguồn nhân lực cũng là một thách thức lớn. Lực lượng cán bộ tại chỗ chủ yếu là những “lão làng” đã bám trụ với nghề hàng chục năm, có người đã gần 30 năm. Trong khi đó, lớp trẻ không mấy ai mặn mà với công việc gắn bó với rừng. Họ thường chọn những công việc làm nông tại nhà, hoặc rời quê xuống vùng xuôi để mưu sinh.
“Việc xây dựng một vườn ươm đúng nghĩa vẫn là giấc mơ mà tôi luôn ấp ủ. Chúng tôi đều là kỹ sư lâm sinh, gắn bó mật thiết với thực vật, nên ai cũng hiểu rõ tầm quan trọng của việc bảo tồn”, vị Giám đốc tâm sự.
Những ánh mắt hướng về rừng. Ảnh: Đức Bình.
Khi được hỏi về định hướng lâu dài, ông cho biết Ban sẽ tiếp tục mở rộng diện tích ươm giống, đồng thời đa dạng hóa các loại cây bản địa và dược liệu quý. Ban quản lý cũng sẽ phối hợp với người dân để tìm kiếm cơ hội phát triển kinh tế từ rừng, tập trung vào các loài cây dược liệu trồng dưới tán. Song song đó, công tác tuyên truyền bảo vệ rừng và bảo tồn nguồn gen thực vật sẽ được lồng ghép trong các chương trình cộng đồng.
Những mầm cây non nơi đây vẫn âm thầm lớn lên, dưới sự che chở và chăm sóc tận tụy của những con người nhỏ bé mang sắc phục kiểm lâm. Giữa vùng biên viễn Sốp Cộp đầy nắng và gió, sẽ không bao giờ vắng bóng những bước chân thầm lặng. Họ là những người đang từng ngày gìn giữ những giá trị cốt lõi mà thiên nhiên gửi gắm, bằng tình yêu nghề, trách nhiệm và niềm tin vào những cánh rừng xanh sẽ luôn phát triển bền vững.